Kıdem tazminatı, çalışma hayatının en çok merak edilen ve en çok hakkı ihlal edilen konularından biridir. İşçinin işten ayrılırken, belirli şartlar altında geçmiş hizmet süresine karşılık işverenden aldığı parasal bir haktır. Bu yazıda, kıdem tazminatı nedir, kimler kıdem tazminatı alabilir, nasıl hesaplanır, hangi durumlarda ödenmez gibi sorulara yasal ve pratik yönleriyle yanıt bulacaksınız.
Kıdem tazminatı, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 1475 sayılı eski kanunun 14. maddesi uyarınca, işçinin işyerinde çalıştığı süre boyunca kazandığı bir tazminat hakkıdır. Bu hak, işçinin işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışması ve iş sözleşmesinin kanunda belirtilen haklı nedenlerle sona ermesi halinde doğar.
Yani kıdem tazminatı, işçinin emeğinin birikmiş karşılığıdır. İşverenin tek taraflı fesih hakkını sınırlayan ve işçiyi koruyan en önemli yasal güvence mekanizmasıdır.
Kıdem Tazminatı Almanın Şartları Nelerdir?
Kıdem tazminatına hak kazanmak için bazı yasal koşulların sağlanması gerekir. Bu şartlar şunlardır:
- İşçinin aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olması
- İş sözleşmesinin şu durumlardan biriyle sona ermesi:
- İşveren tarafından haksız veya nedensiz şekilde feshedilmesi
- İşçi tarafından haklı nedenle feshedilmesi (örneğin maaşın ödenmemesi)
- Erkek işçinin askerlik nedeniyle ayrılması
- Kadın işçinin evlilikten itibaren 1 yıl içinde işten ayrılması
- İşçinin emeklilik şartlarını sağlaması
- İşçinin ölümü
- Bu haller dışında, örneğin istifa eden işçi kendi isteğiyle ayrıldığı için genellikle kıdem tazminatı alamaz.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı hesaplamasında esas alınan unsur, işçinin son brüt ücreti ve toplam çalışma süresidir.
Hesaplama formülü şöyledir:
Kıdem Tazminatı = (Son Brüt Ücret x Çalışma Yılı)
Her yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesap yapılır. Örneğin, brüt maaşı 30.000 TL olan bir işçi, aynı işyerinde 5 yıl çalıştıysa:
30.000 TL x 5 yıl = 150.000 TL kıdem tazminatı alır.
Ancak bu tutar, her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen kıdem tazminatı tavanı ile sınırlıdır.
Kıdem Tazminatı Hangi Durumlarda Ödenmez?
Bazı durumlarda işçi bu haktan yararlanamaz. En sık rastlanan örnekler şunlardır:
İşçinin kendi isteğiyle istifa etmesi (haklı neden yoksa)
İş ahlakına aykırı davranışlar (örneğin hırsızlık, taciz, kavga vb.)
Devamsızlık veya iş disiplinini bozan tutumlar
Deneme süresinde işten ayrılma veya çıkarılma
Bu hallerde işverenin kıdem tazminatı ödeme yükümlülüğü ortadan kalkar.
Kıdem Tazminatı Ödemesi Nasıl Yapılır?
Kıdem tazminatı ödemesi, işten ayrılış tarihinden itibaren en geç birkaç hafta içinde yapılmalıdır. İşverenin gecikmesi halinde, mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı üzerinden faiz işletilir.
İşçi, hakkı ödenmediği takdirde İŞKUR veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir; ayrıca iş mahkemesinde dava açma hakkına sahiptir.
Kıdem Tazminatında Vergi Uygulaması
Kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesilir. Gelir vergisi kesintisi yapılmaz. Bu da işçi lehine önemli bir avantaj sağlar.
Örneğin, 100.000 TL kıdem tazminatında yalnızca yaklaşık 759 TL damga vergisi kesilir.
Kıdem Tazminatında En Güncel Yasal Gelişmeler
Son yıllarda, hükümet tarafından Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) kapsamında kıdem tazminatı fonu kurulması gündeme gelmiş ancak uygulamaya geçmemiştir. Mevcut durumda, kıdem tazminatı nakden ve doğrudan işveren tarafından ödenmektedir.
Sık Sorulan Sorular
1 yıl dolmadan işten ayrılırsam kıdem tazminatı alabilir miyim?
Hayır. En az 1 yıl fiili çalışma şartı vardır.
Evlilik nedeniyle işten ayrılan kadın işçi kıdem tazminatı alır mı?
Evet. Evlendikten sonra 1 yıl içinde ayrılan kadın işçiler tazminat hakkına sahiptir.
Emeklilik dilekçesi veren işçi kıdem tazminatı alabilir mi?
Evet. Emeklilik hakkı kazanan işçi tazminatını alarak ayrılabilir.
İşveren kıdem tazminatı ödemezse ne yapılmalı?
İŞKUR’a şikâyet veya iş mahkemesinde dava açma yoluna gidilmelidir.
Asgari ücretle çalışanlar da kıdem tazminatı alabilir mi?
Evet. Her çalışan, çalışma süresi ve brüt ücretine göre bu haktan yararlanabilir.
